Wanneer we het hebben over kapelletjes in Anderlecht, denkt iedereen spontaan aan de Kapel van de Heilige Guido op de Itterbeeksebaan, aan de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Gratie, dat nu in de Mariakapel van de Sint-Guidokerk staat, de Mariagrot in Neerpede en vele anderen, maar weinigen denken aan de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand in de Broekwijk.
Het kapelletje van Onze-lieve-Vrouw van Bijstand bevindt zich op de hoek van de Adolphe Prinsstraat en de Willemynsstraat. En dit kapelletje wordt thans bedreigd in zijn verder bestaan.
Nochtans heeft deze kapel een bijzondere waarde voor vele mensen. Van de duizenden mannen en vrouwen die door de opkomst van het Christendom door de eeuwen heen hun geloof hebben geuit op vele manieren, hebben de meesten steeds ook een bijzondere verering gehad voor Maria, de moeder van Jezus, zijnde de zoon van God.
Het moet gezegd, van de meeste heiligen kennen we de levensloop, die al dan niet correct is of geïdealiseerd werd. En zo is er recent ook in Anderlecht door Herman Loris een uitvoerige studie gemaakt over de Heilige Guido. Maar van Maria zelf vinden we in feite niet zo heel veel terug. Het weinige dat we over haar weten gaat in hoofdzaak terug op het Nieuwe Testament. Maar hoe dan ook is het zo dat haar statuut van Moeder Gods, die haar tijdens het Concilie van Efeze (431) werd toegekend, in het Christelijk geloof zo diep verankerd is, dat de kerk haar een prominente plaats toegekend heeft in de liturgie. Wanneer we gewoon kijken naar een heiligenkalender, zien we dat er ongeveer elke maand wel een dag aan haar is toegewijd. De meeste van ons kennen bvb. Maria- Lichtmis, Maria Boodschap, Maria Hemelvaart. En wanneer we op tocht gaan vinden we ook vaak kapelletjes voor deze Maria’s of ook nog voor Maria van de berg Karmel, Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw, Onze-Lieve-Vrouw van 7 Smarten, Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans, Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen, …
In Brussel vinden we aan de Kolenmarkt ook de Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstand kerk (Notre-Dame de Bon-Secours). Op de plaats waar nu de kerk staat was vroeger al een kapel die toebehoorde aan het Sint-Jacobsgasthuis, dat sinds de 12de eeuw onderdak bood aan pelgrims en behoeftigen. In 1625 ontdekte een schoenlapper op deze plek een beeldje: het als wonderlijk beschouwde Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstand.
Daarna werd vanaf 1664 begonnen met de bouw van de huidige kerk in barokke stijl. Maar pas een jaar nadat de kerk afwas, na 30 jaar werkzaamheden, werd ze zwaar beschadigd door het fameuze bombardement van Brussel in 1695. Herstellingen drongen zich op en tijdens de Franse revolutie in 1797 werd de kerk ook nog eens gesloten. Het was pas in 1803 dat ze opnieuw heropend werd.
Het kapelletje in Anderlecht is zeker niet zo oud. Maar wel hebben we in de archieven teruggevonden dat er al een broederschap van Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand zeker bestond in 1921, waarbij opgetekend werd in het Register dat in mei een schilder, metser en loodgieter betaald werden om de kapel te restaureren.
Uit diezelfde boekhouding lezen we dat regelmatig vaantjes en beeldjes en wimpeltjes besteld werden, zodanig dat we er zeker mogen van uitgaan dat er heel wat gelovigen afzakten naar dit kapelletjes.
De broederschap is geëindigd in 1956, waarbij men de resterende 760 Belgische Franken, die in kas waren, overbracht heeft naar de Parochiale kas. Men heeft toen de broederschap definitief geliquideerd.
Wat daarna het lot geweest is van één en ander blijft momenteel nog steeds een raadsel. Alleszins is het zo dat tijdens de oorlogsjaren de kapel in de Broekstraat stond. Het was een halte voor de bedevaarders die op de Pinkstermaandag naar Scheut trokken.
Volgens getuigenissen zou op dat ogenblik het kapelletje zich bevonden hebben op de grond van een boerderij die toebehoorde aan de familie Van Malder, die tuinders waren, maar die niets te maken hadden met de huidige bloemenzaak Van Malder in Dilbeek. Omwille van de afbraak van de boerderij werd het beeldje uit de kapel tijdelijk ondergebracht bij een particulier, maar werd alles terug heropgebouwd ter hoogte van de hoeve Jacquemijns, de laatste lemen hoeve die zich bevond op de hoek van de A. Willemynsstraat en de A. Prinsstraat te Anderlecht. Deze werd spijtig genoeg in 1990 afgebroken.
Het kapelletje, zoals we het nu nog altijd kennen, bevindt zich nog steeds op de hoek van deze straat en het is opvallend dat welk geloof de wijkbewoners ook aanhangen, het voor allen een plek is waar men even tot rust komt. Jaarlijkse wordt er trouwens nog steeds een gebedsmoment georganiseerd in de maand mei.
Het kapelletje heeft dus niet alleen al een zekere geschiedenis in Anderlecht, maar heeft vooral een enorm belang voor de wijk en dreigt nu te verdwijnen omdat blijkbaar de gronden op de hoek waar het kapelletje zich bevindt, verkocht werden aan de Brusselse Hoofdstedelijke Huisvestingsmaatschappij die een project gelanceerd heeft om er sociale woningen te bouwen.
Toch is dit erfgoed dat niet mag verdwijnen uit de wijk het Broek. Wanneer we een oud nummer van Dag Mensen, verschenen in mei 1987, doornemen, lezen we hierin een interview dat afgenomen werd met Pierre Elsocht, één der laatste boerkozen van Broek.
Hij vertelt dat kort voor de Tweede Wereldoorlog men de Broekbeek nog kon zien en dat er uiteindelijk maar 3 straten waren, nl. de Broekstraat, die doorliep tot in Dilbeek, de A. Wyllemynsstraat en de Potaardenberg.
Hij sprak ook van de veldweggetjes, die een karrenspoor breed waren, die de straten onderling met elkaar verbonden. En zo herinnert hij zich ook dat ter hoogte van de huidige Adolphe Prinsstraat, er een weggetje was dat uitkwam tussen 2 huizen, waar men een soort boog had moeten metsen, als een soort van inrijpoort, om de huizen te stutten.
Hij weet ook dat op dat ogenblik het Broek nog niet dicht bevolkt was en dat het bijna allemaal broekozen waren die het land bewerkten. Er werden vooral grove groenten, spruiten, kolen, witloof verbouwd, verder van de boerderij gelegen, terwijl dichter bij de boerderijen men overging tot het kweken van fijne groenten, zoals ajuinen, radijsjes, wortelen, veldsla, kropsla, kervel, etc. In ditzelfde artikel geeft deze getuige ook aan dat al van in de jaren '50 men begonnen is met de onteigeningen, allemaal in het vooruitzicht van wat wij nu kennen als het Westland Shoppingcenter en alles errond. Maar natuurlijk is de bouw ervan maar begonnen in de jaren ’70, wat maakt dat sommige broekozen nog hun velden een tijdje hebben kunnen bewerken tot het allemaal voorbij was en we de wijk kennen zoals ze nu uitgebouwd is.
Processie van Sint-Guido
Hij bevestigt ook, wat we al geschreven hebben in een ander artikel over de kerk Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart, dat ondanks de nieuwe parochie, die gesticht werd in de jaren '50, het Broek een belangrijke plaats bleef hebben in de jaarlijkse processie van Sint-Guido. Zo vertelt hij dat de wagen van het Broederschap bij hen op de binnenkoer getimmerd werd en wie processie zegt, zegt ook haltes, o.a. bij kapelletjes.
Iedereen kent in Anderlecht de processie van Sint-Guido, die al teruggaat tot de Middeleeuwen en die traditioneel in september gehouden werd op de zaterdag voor de jaarmarkt, maar die enkele jaren geleden definitief naar de analen verdween, alhoewel men dit nu probeert terug in ere te herstellen.
Maar op Pinkstermaandag start men ook met de zgn. rondtoer vanuit de Sint-Guidokerk waarbij verschillende kapellen werden aangedaan, o.a. het kapelletje van Onze-Lieve-Vrouw Bijstand.
Waarschijnlijk doordat dit kapelletje altijd opgenomen geweest is op privégronden, en pas later na het verdwijnen ervan meer als toegankelijk beschouwd werd voor iedereen, is het niet echt terug te vinden op oude kaarten, wat zeer spijtig is, maar wat geen enkele afbreuk doet aan de waarde van deze kapel en haar beeldje.
Wij hopen alleszins dat met dit artikel we terug de aandacht kunnen vestigen op dit kapelletje, dat vooral een zeer sentimentele waarde heeft, en bij deze doen we ook een oproep aan iedereen om ons eventueel er bijkomende informatie over te laten toekomen.
GEZOCHT / OPROEP
Foto’s, prentkaarten, artikels, iedere mogelijke info over deze kapel zijn welkom. Zelfs wanneer u ze niet wenst te schenken, zouden we er toch graag een kopie van ontvangen of zelf nemen, of een scan ontvangen. U mag ons terzake steeds contacteren, ofwel via het contactadres openomen op onze website : www.deswaene.be, ofwel rechtstreeks door het sturen van een email aan : van.varenbergh.myriam@skynet.be. Het genootschap voor heemkunde De Swaene dankt u al op voorhand.
Download dit artikel in pdf-formaat (469 kB)
Anderlecht, april 2023
Tekst en foto’s (tenzij anders vermeld) :
Myriam Van Varenbergh